Overdracht auteursrecht: afstand of licentie?

Vanuit economisch perspectief kan het interessant zijn voor auteurs om hun vermogensrechten over te dragen aan derden. Zoals in een andere blogpost gesteld zijn de morele rechten van de auteur niet integraal overdraagbaar. 

Het overdragen van de vermogensrechten neemt doorgaans één van twee vormen aan: afstand(ook wel ‘cessie’ genoemd) of licentieoverdracht(ook wel ‘concessie’). In de praktijk valt het onderscheid tussen beide rechtsfiguren soms moeilijk te maken, mede doordat er vaak in algemene termen gesproken wordt van een “overdracht van rechten”. 

In grote lijnen zou je kunnen zeggen dat je cessie kunt vergelijken met verkoop en licentie (of concessie) met verhuur. Hieronder gaan we dieper in op het onderscheid tussen beiden.

Bij een cessie of afstand van rechten is er sprake van vervreemding van de rechten. De eigendom van (een deel van) de rechten gaat over op de verkrijger van de rechten. Deze wordt op zijn beurt de eigenaar van die rechten waardoor de auteur dat specifieke vermogensrecht niet meer zelf kan uitoefenen. 

De auteur kan alle vermogensrechten tegelijk afstaan, onbeperkt en volledig. Maar hij of zij kan zich ook beperken tot de afstand van één vermogensrecht (bijvoorbeeld het reproductierecht), en alle andere vermogensrechten behouden. 

De afstand kan een onderdeel zijn van een opdracht als freelancer of onderaannemer of plaatsvinden in de context van een arbeidsovereenkomst. De rechten kunnen ook het voorwerp uitmaken van een verkoopsovereenkomst.

We benadrukken opnieuw dat de auteur eigenaar blijft van zijn rechten, tenzij dit uitdrukkelijk in een geschreven overeenkomst wordt voorzien. 

Een concessie of licentie is een overeenkomst waarbij de auteur het gebruik van bepaalde rechten aan een derde toevertrouwt. De verkrijger van de licentie (of de ‘licentienemer’) mag daardoor het werk waarop de licentie betrekking heeft gaan exploiteren binnen de grenzen bepaald door de licentieovereenkomst. 

In tegenstelling tot bij de cessie, blijft diegene die de licentie verleent de eigenaar van de rechten: hij verleent de licentienemer enkel het recht om bepaalde rechten te gebruiken.

De Belgische wetgever heeft de auteur willen beschermen en heeft een aantal dwingende regels opgelegd voor de overeenkomst waarin zijn of haar rechten worden overgedragen (zie artikel XI. 167 van het Wetboek van economisch recht).

Ten eerste zegt de wet dat ten aanzien van de auteur een contract schriftelijk moet worden bewezen. Als er onenigheid ontstaat over het feit of een recht al dan niet is overgedragen of over de voorwaarden waaronder dat gebeurd is, dan zal de opdrachtgever, uitgever, exploitant of producent zich enkel op schriftelijk bewijs kunnen beroepen.

Het schriftelijk karakter van de overeenkomst is dus een bewijsregel en geen vormvereiste, maar het spreekt voor zich dat het sterk aanbevolen is om alle afspraken zo duidelijk mogelijk op papier te zetten. 

Twijfel? Vage of onduidelijke clausules in de overeenkomst? Dan bepaalt de wet dat de partijen de overeenkomst in het voordeel van de auteur en in het nadeel van de exploitant van de rechten moeten interpreteren. 

Exploitatiewijze

De manier waarop het recht geëxploiteerd mag worden moet zo duidelijk en concreet mogelijk omschreven staan in de overeenkomst. 

De exploitatiewijze wordt bepaald aan de hand van het betrokken vermogensrecht enerzijds en door het benoemen van het concrete domein waarop de exploitatie betrekking heeft anderzijds. 

Een paar voorbeelden: het recht om…

• een boek te vertalen en uit te geven in bepaalde welomschreven talen

• een film uit te brengen op DVD

• een schilderij te reproduceren

• manuscript in boekvorm te gieten

• merchandising van de figuren in een animatiefilm te maken

• een toneelstuk te vertonen op televisie 

Deze zogeheten specifiëringsplicht is een cruciaal element in de overeenkomst. Als je bijvoorbeeld enkel overeenkomt dat een toneelstuk op televisie mag uitgezonden worden, dan betekent dit nog niet dat het recht om de opname via het internet of op DVD verder te verspreiden ook overgedragen wordt. De partijen moeten dat specifiek in de overeenkomst opnemen. 

De duur en reikwijdte

Daarnaast moet de overeenkomst tot overdracht ook bepalen:

• voor hoe lang de rechten worden overgedragen. Geldt de overdracht voor een beperkte periode van een aantal maanden of jaren? Of voor de volledige beschermingstermijn van het auteursrecht op het werk? 
   
• voor welk gebied de rechten worden overgedragen. Geldt de overdracht enkel voor Belgisch grondgebied? De EU? Wereldwijd? Een duidelijke geografische afbakening is belangrijk. 

Tenslotte moeten de partijen per exploitatiewijze eveneens een vergoeding bepalen. De wetgever heeft de contractspartijen niks opgelegd over de hoogte of andere modaliteiten van de vergoeding. Ze zijn dus vrij om hierover te onderhandelen. 

Als er in het contract niets is voorzien qua vergoeding van de auteur, dan kan de auteur zich beroepen op de relatieve nietigheid van de overeenkomst.

Overige clausules

Overige clausules die in de overeenkomst verdere duidelijkheid kunnen scheppen over de overgedragen rechten: 

• de context waarbinnen men het recht verleent;
   
• de (on)overdraagbaarheid van de verworven rechten;
   
• eventuele exclusiviteit (beperkt tot één verkrijger of mogelijkheid tot meerdere verkrijgers binnen dezelfde contekst).